تولید ارزش افزوده اقتصادی مبتنی برمسئولیت اجتماعی شرکت ها – قسمت اول

مقدمه:

امروزه مقوله مسئولیت اجتماعی شرکت ها به دغدغه اصلی دولت ها و بنگاه های اقتصادی در سطح چهان تبدیل شده است. بخش خصوصی و تشکل های اقتصادی و جامعه مدنی در توسعه و گسترش این رویکرد می توانند نقش برجسته ای را ایفا نماید، یکی از نهادهای خصوصی که می تواند این رویکرد را ترویج کرده و نهادینه نماید، اتاق های بازرگانی کشور هستند. حال که اتاق های بازرگانی دوره جدیدی را آغاز خواهند نمود، فرصت را مغتنم شمردم تا این موضوع را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار دهم تا اتاق ها در دور جدید تمرکز بیشتری در این موضوع داشته باشند . با توجه اهمیت و گستردگی موضوع  این نوشتار در سه پنجره جداگانه با عناوین زیر در این شماره و شماره های آینده ارائه می شود:

• پنجره اول: دستیابی به سرآمدی مستمر در بنگاه های اقتصادی و توسعه یکپارچه آنها در سایه پایبندی عملی به “مسئولیت اجتماعی شرکت ها” تحقق می یابد.
• پنجره دوم: برای ساختن آینده ای باثبات از طریق ” ارزش افزوده مبتنی بر مسئولیت اجتماعی شرکت ها“، نیازمند داشتن نظام راهبری مسئولانه در بنگاه ها هستیم.
• پنجره سوم: مسئولیت اجتماعی شرکت ها و مدل های سرآمدی و تعالی سازمانی

پنجره اول:

دستیابی به سرآمدی مستمر در بنگاه های اقتصادی و توسعه یکپارچه آنها در سایه پایبندی عملی به “مسئولیت اجتماعی شرکت ها” تحقق می یابد.

میلتون فریدمن، اقتصاددان مشهور، در سال ۱۹۶۲  در کتاب خود به نام “سرمایه داری و آزادی” اظهار کرده بود که تنها مسئولیت و وظیفه اجتماعی مدیران شرکت ها، افزایش و بیشینه نمودن درآمد و ثروت سهامداران می باشد؛ اما از آن زمان تا کنون، شرایط زیادی تغییر کرده است.

امروزه شرکت های پیشرو و سرآمد دریافته اند که در کسب وکار و فعالیت های اقتصادی، صرفاً نباید به مساله بیشینه کردن سود توجه نمایند؛ بلکه باید در راستای خدمت رسانی گسترده عمومی و هم چنین ایجاد فضای سازمانی مبتنی بر ارزش محوری و اصول اخلاقی با کارکنان خود، به صورتی احترام آمیز و متناسب با شأن آن ها اقدام کنند. توجه و تمرکز بر خواسته ها و انتظارات مشتریان، ایجاد رابطه برد/برد با تامین کنندگان و شرکای کاری، ایجاد ارتباطات سازنده و موثر با جامعه و تشکل های مردم نهاد، توجه به علایق زیست محیطی و اکولوژی، ایمن ساختن جامعه برای توسعه انسانی، ارتقای کیفیت زندگی، کاهش فقر و سایر موضوعات مرتبط با توسعه اجتماعی از وظایف نوین بنگاه های اقتصادی محسوب می شود که این گونه اعمال و رفتار در حیطه فعالیت های اقتصادی تحت عنوان مسئولیت ها و وظایف اجتماعی شرکت ها نامیده می شود. البته نگاه آقای فریدمن از یک جهت درست می باشد و نباید به آن ایراد گرفت ومی‏توان اینگونه استدلال کرد که مسئولیت اجتماعی شرکت ها نه تنها با سودآوری منافاتی ندارد، بلکه این رویکرد با افزایش شفاف سازی فضای ارتباطات درون و برون سازمانی، ارتقای تبادل اطلاعات صحیح بین ذی نفعان، افشای فعالیت های مخرب در کسب وکار، افزایش رفاه عمومی و به دنبال آن افزایش توان خرید جامعه، حفاظت از محیط زیست برای زندگی سالم تر و بالا بردن اعتماد عمومی و صیانت از سرمایه انسانی سبب می‏شود تا کسب وکارها در یک فضای مناسب و رقابتی بتوانند سودآوری خود را افزایش داده و به فعالیت‏های خود استمرار بخشند. بدیهی است که فعالیت های پایدار و مستمر می‏توانند از سرمایه سهامداران و جامعه حفاظت کرده و ثبات را برای جامعه اقتصادی فراهم نمایند.

بنگاه‏های اقتصادی پایبند به مسئولیت اجتماعی شرکت ها با در نظر گرفتن درآمد سالانه خود و منافع اجتماعی، معنای جدیدی به کسب وکار داده اند. این بنگاه ها با ابتکارات تحسین برانگیز و در عین حال با پایبندی به این امر، در حال ایجاد الگوهای جدید کسب وکار برای محصولات، خدمات و عملیات خود هستند که مشکلات اجتماعی و محیط زیست را نیز مد نظر قرار می دهند. چنین شرکت هایی داوطلبانه در اقدامات گوناگونی در سراسر جهان، مانند حفاظت از مناطق طبیعی، کاهش فقر، ارتقای رفاه اجتماعی، توسعه نهادهای مردمی، توسعه پایدار و آموزش تکنولوژی اطلاعات به جوامع محروم شرکت می‏کنند. همچنین پروژه های مشابه را که بر سهامداران و محیط زیست تاثیر می گذارد و فراتر از تعهدات مقرراتی آنهاست، بخشی از مسئولیت های خود می دانند که به آن مسئولیت اجتماعی یا وظایف شهروندی نام  نهاده‏اند. اینان، ضمن پیروی از استراتژی های مختلف سود آوری، خودشان را به نهادهای آگاه اجتماعی که تأثیر مثبتی بر محیط اجتماعی و محیط زیست دارند متصل نموده و بر اساس الزامات حاکم بر این رویکرد، تجدید سازمان و ساختار کرده اند. امروزه، این موضوعات که مبتنی بر توسعه همه جانبه و پایدار است، توسط سرمایه گذاران و مصرف کنندگان آگاه اجتماعی و نیز در اثر جریانات کلی تری مثل لزوم بیش‏تر شفاف‏سازی و فشار جهانی برای ریشه کن کردن فقر، حفاظت از محیط زیست و توجه به تغییر اوضاع جوی، تقویت شده اند.

برای نمونه، طبق برآورد ” مرکز سرمایه گذاری اجتماعی”، که انجمنی از سرمایه گذاران است، سهامداران شرکت‏های بخش خصوصی ایالات متحده برای ارائه و اجرای راهکارهای اجتماعی و زیست محیطی، سرمایه صندوق سرمایه گذاری آگاه اجتماعی به رقم ۷/۱۷۸ میلیارد دلار می رسد. یعنی اینکه، شرکت های آگاه اجتماعی قانونمند، میلیون ها دلار برای پیشگیری از صدمات محل کار، کاهش انتشار گازهای سمی و گلخانه ای و پیشبرد سایر اهداف ارزشمند در سرمایه‏گذاری اجتماعی مشارکت داشته اند، ضمن اینکه در افزایش ارزش افزوده شرکت خود به جای بکارگیری حقه‏ها و ترفندهای بازاری، از شیوه های درست نوآوری، دوام و اتخاذ استراتژی دراز مدتی که برای بهسازی نام تجاری شرکت یا بالا بردن فروش به کار می رود، استفاده نموده اند.

مسئولیت اجتماعی شرکت ها، فعالیت بنگاه های اقتصادی را بر پایه سه اصل زیربنایی یعنی دستیابی به نتایج پایدار مالی، حصول به دستاوردهای زیست محیطی و تحقق بخشیدن به اهداف اجتماعی استوار کرده است و در حال حاضر، این گونه شرکت ها تعریف متفاوتی از موفقیت دارند. قوی بودن از نظر مالی ولی ضعف داشتن در حفاظت از محیط زیست و بی توجهی به رفاه و برابری اجتماعی از نظر آنها موفقیت محسوب نمی‏شود. در این راستا، شرکت جنرال الکتریک به خاطر برنامه های گسترده خانه سازی، آموزشی و غیره که برای کمک به بازسازی اندونزی پس از سونامی انجام داد، موردتقدیر قرار گرفت. شرکت دیگری به خاطر مشارکت در حفاظت از مناطق طبیعی وسیعی در بخش شیلیایی تیرا دل فیگو (سرزمین شعله) جوایز متعددی را از آن خود نمود. پایبندی عملی به وظایف شهروندی، موفقیت و سرآمدی بلند مدت را برای بنگاه‏ها تضمین می نماید و از این روست که بسیاری از شرکت ها دریافته اند که مشارکت در ایجاد تغییر مثبت اجتماعی، فواید مالی هم درپی دارد. بنابر تحقیقی که دانشگاه ردلندز در سال ۲۰۰۴ انجام داد شرکت‏هایی که سابقه اجتماعی و محیطی پربار دارند سودآور هم هستند. بنابراین می توان اینگونه نتیجه گرفت که بین سودآوری و پایبندی به مسئولیت های اجتماعی رابطه مستقیم وجود دارد. هر چه بنگاه‏ها در فعالیت‏های اجتماعی نقش خود را به خوبی ایفاء نمایند، میزان سودآوری در یک بازه زمانی بلندمدت افزایش یافته و استمرار درآمدزایی به تناسب آن تدوام بیشتری می یابد.

در کشور ما هم بسیاری از افراد و شرکت ها از سالیان دور پایبند ایجاد تغییر سازنده و بهبود وضعیت زندگی مردم و بالا بردن معیشت آنان بودند بدون آنکه ادبیات نوین مسئولیت اجتماعی شرکت ها در مدیریت مطرح شده باشد یا اینکه آنان با این فلسفه بصورت آکادمیک آشنا باشند. یافتن راهکار استفاده از تولیدات در جهت بهبود کیفیت زندگی مردم،  ارتقای رفاه اجتماعی و تغییر سبک زندگی در کشورمان توسط کسانی که در این راه همت گماشتند، یکی از نمونه‏های بارز داشتن تعهد عملی به مسئولیت های اجتماعی می باشد. این گونه افراد فلسفه وجودی خودشان را تماماً در خدمت توسعه انسانی تبیین می کنند و چیز دیگری برای آنان مطرح نیست. این فلسفه همواره محور اقدامات در تصمیمات کارآفرین اجتماعی مورد نظر قرار می گیرد و دستاوردهای کارآفرینی فراتر از رهبری یک شرکت خود را نشان می دهد.

نمونه دیگر، مشارکت در فعالیت های خیرخواهانه در معالجه بیماران سخت علاج است. اقداماتی که منجر به درمان بیمارانی می شود که نیازمند نگهداری در شرایط ویژه و با هزینه های بسیار بالاست. مشارکت در چنین فعالیت هایی در حوزه مسئولیت اجتماعی شرکت ها تعریف می شود و در برگیرنده این پیام مهم است که؛ ما به یکدیگر نیاز داریم. همیشه این چنین بوده است. امروز این نیاز روشن تر و واضح تر شده است. بیماری آنفولانزایی که در یک کشور آغاز می شود، به سرعت به سراسر جهان انتقال می یابد.  بیماری‏های سخت علاجی که هر روز جان افراد بیشتری به ویژه کودکان را تهدید می کند. دیدگاهی افراطی که توسط چند نفر آغاز می شود، در تمامی نقاط دنیا گسترش پیدا می کند. بحران مالی جهانی همۀ صنعتگران و صاحبان مشاغل کوچک در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار می دهد. پدیده هایی که آثار زیست محیطی مرگباری را  برای جامعه بشری به ارمغان آورده است. این ها واقعیت های عصر جدید است ولی نکتۀ دیگری که به همین اندازه اهمیت دارد، این است که امروزه ما ابزار لازم برای همکاری در برابر این تهدیدهای مشترک را در اختیار داریم و آن پایبندی به مسئولیت اجتماعی شرکت ها می باشد.

موردی دیگری که می توان بدان اشاره نمود، ابولیش کارآفرین مصری است که با پایبندی به مسئوایت اجتماعی شرکت ها، اقدامات سازنده ای برای کشورش انجام داده است. وی معتقد است: “کارآفرینی اجتماعی موثرترین راه انجام فعالیت اقتصادی است. پیشبرد اهداف فعالیت اقتصادی می تواند و باید با منفعت‏رسانی به جامعه همراه باشد. پایبندی به مسئولیت اجتماعی شرکت ها علاوه بر ایجاد شرایط بهتر اقتصادی، مدافع آرمان های اجتماعی هم هست. برای مثال، شرکت هایی که در چارچوب این رویکرد به فعالیت خود ادامه می دهند در بسیاری از موارد، طبق قانون، حق دادن رشوه و یا دخالت در فعالیت‏های نامناسب را ندارند. به علاوه، بسیاری از شرکت ها به طور داوطلبانه مقررات اخلاقی داخلی را وضع          می‏کنند و یا در کنوانسیون های عملکرد شرکتی، مانند اصول جهانی سالیوان یا موافقتنامۀ جهانی سازمان ملل، ثبت نام می کنند. هر چقدر که این شرکت ها بیشتر در تجارت و رقابت درگیر شوند، توسعه اقتصادی در مناطق مختلف دنیا روبه افزایش می یابد. امروزه مشارکت شرکت های جهانی در اقتصاد محلی، سبب بهبود شاخص های زندگی مردم آن منطقه شده است. بسیاری از شرکت های تجاری برای حمایت از جوامعی که در آن به کار اشتغال دارند برنامه هایی برای مسئولیت پذیری اجتماعی به اجرا گذارده اند. در مواردی، این تلاش ها ارتباط مستقیمی با فعالیت اصلی شرکت ندارند بلکه کانون توجه آن ها بهبود          نهادهای محلی است. این موارد را مخصوصا در مناطق کمتر توسعه یافته می توان مشاهده نمود، که شرکت‏های بزرگ و سرآمد برنامه هایی برای معالجۀ بیماری های سخت علاج، برنامۀ اسکان مجدد شهروندان بعد از جنگ، و برنامه هایی برای ایجاد مؤسسه های اعتباری کوچک ترتیب داده اند. برای مثال، ساخت تعدادی بیمارستان در ۱۰ کشور توسعه نیافته با بکارگیری فن آوری روز دنیا و  اعتلای وضعیت بهداشتی مناطق روستایی در دستور کار شرکت هایی قرار دارد که پایبندی به مسئولیت اجتماعی جزء ارزش‏های بنیادین آنها محسوب می شود. این پروژه ها به استحکام جامعۀ مدنی کمک کرده و مشوق ایجاد نهادهای رایگان دیگر است. خلاصه اینکه، مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها، روندی هوشمندانه و در عین حال، ارزش افزا در کسب وکار به شمار می رود و انگیزه های گوناگون مالی و بشر دوستانه‏ای برای شرکت‏ها بوجود می آورد تا  ضمن دستیابی به اهداف درآمدی و تعالی سازمانی، افراد و بنگاه ها عضوی مفید و سازنده در جامعه باشند و از این طریق شخصیت خود را تعالی بخشند.

محمد مهدی راسخ – ۱۳۹۳

رئیس کمیسیون امور اجتماعی و تشکل ها